Treść zadania

Nagroda Nobla
Nagroda Nobla – wyróżnienie przyznawane za wybitne osiągnięcia naukowe, literackie lub zasługi dla społeczeństw i ludzkości, ustanowione ostatnią wolą fundatora, szwedzkiego przemysłowca i wynalazcy dynamitu – Alfreda Nobla.
Spis treści [ukryj]
1 Historia
2 Zasady
3 Nominacje i wybór
4 Krytyka
4.1 Brak pośmiertnych nominacji
4.2 Brak uznania podobnych osiągnięć
4.3 Brak nagrody w dziedzinie matematyki
5 Nobliści i uczelnie wyższe
6 Laureaci Nagrody Nobla
7 Laureaci związani z Polską
8 Ciekawostki
8.1 Najmłodszy noblista
8.2 Najstarszy noblista
8.3 Wielokrotni nobliści
8.4 Odmowy przyjęcia nagrody
8.5 Rodziny Noblistów
8.6 Wszechstronni Nobliści
9 Zobacz też
10 Przypisy
11 Linki zewnętrzne
Historia[edytuj]

Nagrody są wręczane w Filharmonii Sztokholmskiej
Pierwsza uroczystość wręczenia tej nagrody odbyła się w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie w 1901, pokojową nagrodę Nobla otrzymali wtedy Jean Henri Dunant, założyciel Czerwonego Krzyża i Frédéric Passy. Od 1902 nagrody są formalnie przyznawane przez króla Szwecji.
Zasady[edytuj]

Każdy z laureatów otrzymuje złoty medal i dyplom honorowy. Nagroda Nobla ma także wymiar finansowy. Laureat otrzymuje znaczną kwotę pieniężną (obecnie 10 milionów koron szwedzkich, czyli około 4,5 miliona złotych) [1], aby mógł kontynuować swoje badania lub prace bez konieczności zabiegania o fundusze.
Corocznie, od 1901 r., są przyznawane Nagrody Nobla w następujących dziedzinach:
fizyki, przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk, za "najważniejsze odkrycie lub wynalazek w dziedzinie fizyki",
chemii, przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk, za "najważniejsze odkrycie lub postęp w dziedzinie chemii",
fizjologii lub medycyny, przez Instytut Karolinska, za "najważniejsze odkrycie w dziedzinie fizjologii lub medycyny",
literatury, przez Akademię Szwedzką, za "wybitną pracę na rzecz idealistycznych tendencji",
Pokojowa Nagroda Nobla, przez Norweski Komitet Noblowski, za "najlepszą pracę na rzecz braterstwa między narodami, likwidacji lub redukcji stałych armii oraz za udział i promocję stowarzyszeń pokojowych".
Od 1968 r. Bank Szwecji przyznaje w dziedzinie ekonomii nagrodę, imienia Alfreda Nobla:
Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii
Wtedy też zadecydowano, że nie będzie się zwiększać liczby dziedzin, w których są przyznawane te nagrody.
Nominacje i wybór[edytuj]

W porównaniu do innych nagród, nominacje do Nagrody Nobla, a następnie proces wyboru jest długi i rygorystyczny. Z tego powodu nagroda ta stała się najbardziej prestiżową na świecie.
Propozycje dotyczące nominacji składa 3000 wybranych osobistości. Przykładowo, Fundacja Nobla podaje, że w przypadku Pokojowej Nagrody Nobla nominować mogą następujące osoby:
członkowie parlamentu i samorządów,
członkowie międzynarodowych sądów,
rektorzy uniwersytetów,
profesorowie nauk humanistycznych, historii, filozofii, prawa oraz teologii,
dyrektorzy pokojowych instytutów badawczych oraz zagranicznych instytutów politycznych,
laureaci Pokojowej Nagrody Nobla,
członkowie zarządu organizacji, które otrzymały Pokojową Nagrodę Nobla,
byli i aktualni członkowie Norweskiego Komitetu Noblowskiego,
byli doradcy mianowani przez Norweski Instytut Noblowski.
Podobne wymagania dotyczą innych dziedzin.
Ostateczny termin zgłaszania nominacji upływa 31 stycznia. Automatycznie dyskwalifikowane są nominacje własnej osoby oraz nominacje osób zmarłych.
W odróżnieniu od innych nagród, nominacje do Nagrody Nobla nie są ujawniane publicznie przez 50 lat.
Po upłynięciu terminu ostatecznego, Komitet zbiera i selekcjonuje ok. 200 kandydatów. Lista jest wysyłana do wybranych ekspertów z dziedzin nominowanych, po czym zostaje jedynie 15 osób. Następnie Komitet przesyła swoje rekomendacje, w zależności od rodzaju nagrody, do Akademii lub odpowiedniej instytucji, której członkowie głosują nad wyborem zwycięzcy.
Proces wyboru różni się nieznacznie w zależności od dyscypliny. Przykładowo, Nagroda Nobla w dziedzinie literatury jest rzadko przyznawana grupie osób, w odróżnieniu od nagrody Nobla w innych dziedzinach.
Krytyka[edytuj]

Pokojowa Nagroda Nobla jest krytykowana przez norweskiego działacza pokojowego Fredrika S. Heffermehla za przyznawanie jej jego zdaniem niezgodnie z wytycznymi samego Nobla, zwłaszcza wśród nagród przyznanych po 1945 roku. Heffermehl uważa, że większe znaczenie w wyborze nagrodzonych tą nagrodą mają osobiste preferencje członków komitetu, niż intencje fundatora. Po analizie 118 przyznanych nagród Heffermehl uznał, że do 1945 roku 85% spełniało wytyczne fundatora ("rozbrojenie, zmniejszenie potencjałów militarnych i w proces zapobiegania konfliktom zbrojnym"). Po 1945 roku spełniało je zaledwie 45%[2].
Wśród niesłusznie przyznanych Heffermehl wymienia przyznanie pokojowej nagrody Henry'emu Kissingerowi oraz Le Duc Tho za zaprowadzenie pokoju w Wietnamie, chociaż w tamtym okresie nadal trwała tam wojna. Le Duc Tho nie przyjął nagrody, jako że pokój nie został tam osiągnięty. Heffermehl skrytykował także przyznanie pokojowej nagrody Jaserowi Arafatowi, Szimonowi Peresowi oraz Icchakowi Rabinowi.
Obecnie, po raz kolejny na komitet noblowski spłynęła fala krytyki, ze względu na przyznanie pokojowej nagrody urzędującemu prezydentowi Stanów Zjednoczonych Barackowi Obamie. Krytycy wytykają, że nagroda została przyznana za same dobre chęci.
W 1949 roku Egas Moniz dostał nagrodę za badania nad leczniczymi efektami lobotomii, co było bardzo kontrowersjnym odkryciem. W związku z tym złożono liczne protesty, między innymi przez jedną z ofiar lobotomii, Christine Johnson.
Brak pośmiertnych nominacji[edytuj]
Pośmiertne nominacje do Nagrody nie są dozwolone. Wywołuje to falę krytyki z powodu braku nagród dla osób, które zmarły zanim mogły zostać nominowane. W dwóch przypadkach nagroda została przyznana pośmiertnie, gdy przyszli laureaci zmarli już po otrzymaniu nominacji. Zdobywcami nagrody zostali w tym przypadku: Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych Dag Hammarskjöld (1961, Pokojowa Nagroda Nobla) oraz Erik Axel Karlfeldt (1931, w dziedzinie literatury).
Mahatma Gandhi został nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla pięciokrotnie między rokiem 1937 a 1948, ale nigdy nie został jej laure